Dzień 27.10.2023 r. okazał się ciepły i pogodny, co również wpłynęło na to, że spacer po warszawskim Starym Mieście, śladami wybitnie zasłużonego dla stolicy profesora Jana Zachwatowicza, odbył się w bardzo miłej atmosferze. Licznie przybyłe słuchaczki naszego UTW przez ponad dwie godziny odwiedzały miejsca i słuchały bardzo ciekawej narracji wybitnej znawczyni dokonań profesora
Zachwatowicza, naszej wieloletniej przewodniczki po Warszawie, Pani Elżbiety Zatorowskiej.
Jan Zachwatowicz (1900-1983) architekt i konserwator, profesor Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej był człowiekiem, któremu Warszawa i Polska zawdzięcza ocalenie i rekonstrukcję wielu bezcennych zabytków. Był osobą o ogromnej charyzmie, organizatorem i kierownikiem Biura Odbudowy Stolicy, Głównym Konserwatorem Zabytów w Ministerstwie Kultury i Sztuki w latach 1945-1957, członkiem PAN, Międzynarodowej Rady Ochrony Zabytków i wielu innych organizacji, a przede wszystkim autorem
nowatorskiej na skalę światową koncepcji odbudowy Starego Miasta w formie sprzed zniszczeń wojennych. Decyzja o odtworzeniu Starego Miasta, Nowego Miasta, zabudowy Krakowskiego Przedmieścia i Nowego Światu była niezwykle odważna i pionierska. „Bo naród i pomniki jego kultury to jedno. Poczucie odpowiedzialności wobec przyszłych pokoleń domaga się odbudowy tego co nam zniszczono”; te słowa były mottem wszystkich powojennych działań profesora.

Spotkałyśmy się w południe w okolicach Kolumny Zygmunta skąd udałyśmy się do Zamku Królewskiego. W głównej bramie wjazdowej do Zamku umieszczono trzy białe tablice upamiętniające osoby najbardziej zasłużone dla ratowania zabytków i odbudowy tego bardzo ważnego dla kultury polskiej obiektu. Należą do nich profesorowie Stanisław Lorentz, Aleksander Gieysztor i Jan Zachwatowicz. Jan Zachwatowicz
był wraz z Janem Bogusławskim inicjatorem oraz autorem odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie dokonanej w latach 1971-1984.
Następnie udałyśmy się pod pomnik profesora Zachwatowicza, projektu Karola Badyny, znajdujący się w pobliżu barbakanu i placu Zamkowego. Pomnik przedstawia profesora idącego i spoglądającego w kierunku Zamku, na tle Archikatedry i pięknej Starówki, w pobliżu biegnącej w tunelu trasy W-Z. Budowa pomnika rozpoczęła się w grudniu 2020 r., a jego odsłonięcie miało miejsce 4 marca 2021 r. w 121
rocznicę urodzin profesora. W 2020 r. przypadała 75. rocznica rozpoczęcia odbudowy Warszawy, 75. rocznica powołania Biura Odbudowy Stolicy i 40. rocznica wpisu Starego Miasta na listę UNESCO.
Dalszą część naszego spaceru wiodła międzymurzem Piotra Biegańskiego (współpracownik naszego bohatera), międzymurzem Jana Zachwatowicza aż do domu kata przy ul. Szeroki Dunaj. Po drodze mijałyśmy znajdujące się na licznych budowlach znaki obiektu zabytkowego tzw. Błękitne Tarcze. Autorem tego wybranego w konkursie w Hadze (1954) międzynarodowego emblematu, wykorzystywanego od tamtej pory dla oznaczania cennych miejsc i budynków w celu ich ochrony przed zniszczeniem, jest profesor Zachwatowicz.

Poprzez rynek Starówki, którego aktualny wygląd również zawdzięczamy profesorowi, dotarłyśmy do ulicy Świętojańskiej, gdzie znajduje się miejsce upamiętniające wpisanie w 1980 r. warszawskiego Starego Miasta na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, jako dobra kultury światowej. Stąd bardzo blisko jest do Archikatedry św. Jana Chrzciciela, którą to Jan Zachwatowicz wspólnie z Marią i Kazimierzem
Piechotkami postanowił odbudować w formach gotyckich bez licznych późniejszych przebudów. Koncepcję odbudowy kościołów na Starówce J. Zachwatowicz wypracował wspólnie z Prymasem Polski Stefanem Wyszyńskim oraz przedstawicielami poszczególnych zakonów staromiejskich świątyń.
Po zwiedzeniu katedry udałyśmy się na Kanonię, gdzie kiedyś był najstarszy cmentarz staromiejski, a później mieszkali liczni kanonicy.
Nasz bardzo ciekawy spacer zakończył się w okolicach dawnej Bacciarellówki (malarnia i nieformalna szkoła artystyczna a także salon Warszawy za czasów króla Stanisława Augusta Poniatowskiego). Obecnie mieści się tu Pałac Ślubów.
Profesor Jan Zachwatowicz mówił : ”Ja nie mam ambicji, żebym był twórcą dzieł architektonicznych, i ta rola, która mi przypadła – ochrony i konserwacji zabytków – w zupełności mi wystarcza dlatego, że przecież rola architekta to jest służenie społeczeństwu. Z tego tytułu mam zupełną satysfakcję.
Opracowała Ewa Wasińska